Sindrom iritabilnog kolona (Irritable bowl syndrome-IBS) je hronično stanje iz grupe funkcionalnih bolesti gastrointestinalnog sistema. Uprkos tome što su dominantni simptomi iz sfere gastrointestinalnih, radi se o psihijatrijskom poremećaju koji frustrira pacijente, njihove porodice i lekare jer je tok bolesti hroničan, fokus je na somatske simptome što često dovodi do nepotrebnih medicinskih ispitivanja i potencijalno opasnih, neopravdanih hiruških intervencija.

Karakteristični simptomi ovog poremećaja su bol u stomaku i promenjene navike u pražnjenju creva (proliv, zatvor ili kombinacija). Kod nekih pacijenata se mogu javiti zamor, poremećaj sna, gubitak apetita, depresija, anskioznost.Pacijente najviše muče pomenuti simptomi, ali i uznemirenost oko svega, planiranje života oko pražnjenja creva, fobično izbegavanje napuštnja kuće, planiranje šta da ponesu sa sobom u slučaju “nezgode”, povlačenje, organizovanje života oko simptoma.

Prevalenca poremećaja u opštoj populaciji je oko 10-20%, a najčešće se javlja između 30. i 40. godine života, mnogo češće kod osoba ženskog pola.  10–20%, a najveća incidenca je primećena između 30 i 40 godina. Žene su približno dvostruko češće obolele od muškaraca. Kako izgleda “tipična” osoba obolela od IBS-a? Mlađa osoba, 30-ak godina.na pregled donosi brojnu medicinsu dokumentaciju, dugačak spisak propisane terapije uz često višegodišnje uzimanje benzodijazepina ”na svoju ruku”, ljuta što dolazi kod psihijatra “zna da joj nije mesto u ordinaciji, referiše obilje telesnih smetnji ili jednu dominantnu uz prisutne simptome depresivnosti i straha. Simptome opisuje veoma dramatično, živopisno, tragaju za uzrokom svojih smetnji, donose dugačak spisak lekova. Okolina više nema interesovanja za njihove tegobe. Često poremećaj treje i više godina dok ne dođu na pregled kod  psihijatra. Početak vezuje za neki emocionalni događaj. Stalno traži dodatna ispitivanja, ispoljava nezadovoljstvo odsustvom somatkog nalaza, ne prihvata razuveravanje da ne postoji somatska bolest, bolest zauzima prvo mesto u pacijentovom životu, hronificira se, menja porodični, profesionalni, emotivni i socijalni život.

Dijagnoza se postavlja nakon sprovedenih odgovarajućih pregleda i isključivanja postojanja organske bolesti gastrointestinanog sistema. IBS se može dijagnostikovati i kada pacijent ima ponavljajuće bolove u stomaku najmanje 1 dan nedeljno poslednja tri meseca. Prvi simptomi se obično javljaju najmanje 6 meseci pre dijagnoze. Često se pacijenti sećaju dana kada je poremećaj počeo. Da bi se bolest mogla dijagnostikvati kao IBS, bol mora da ispunjava najmanje dva od sledeća tri kriterijuma: povezan je sa defekacijom; povezan je sa promenom frekvencije pražnjenja creva; povezan je sa promenom konzistencije stolice.

Etiopatogeneza IBS-a je multifaktorska, jer zavisi od složenih interakcija između imunog, endokrinog i nervnog sistema. Genetska osetljivost, sa preklapajućim psihosocijalnim faktorima, takođe igra ulogu u nastanku IBS-a. trenutno se sprovode brojna ispitivanja o uticaju različitih psihoemocionalnih faktora u nastanku i toku IBS-a. Postoji širok spektar psihosocijalnih stresora koji imaju uticaj u različitim trenutcima života osobe, ali samo podložni pojedinci će razviti IBS. Čini se da psihološki faktori imaju značajan uticaj na težinu simptoma kao i odgovor na terapiju.

Pacijenti sa IBS-om prijavljuju veći broj traumatičnih životnih događaja nego zdravi, a faktorii koji mogu doprineti nastanki ovod poremećaja uključuju traume iz detinjstva: gubitak roditelja usled smrti, razoda, zloupotreba alkohola od strane članova porodice, zlostavljanje, iskusto rata, češće i teže bolesti u detinjstvu i nedekvatna briga roditelja. Čini se da postoji veza i između faktora koji izazivaju posttraumatski stresni poremećaj i IBS. Mnoge studije istražuju seksualno zlostavljanje kao jedan od razloga za razvoj simptoma IBS-a i potvrđuju povećan rizik od IBS-a kod seksualno zlostavljanih osoba.

Pacijenti sa IBS-om prijavljuju ne samo somatske već i psihijatrijske simptome. Procenjena incidenca mentalnih poremećaja kod ovih pacijenata varira od 40 do 90%, i veća je nego u opštoj populaciji. Kod obolelih od IBS-a najčešće se dijagnostikuju afektivni poremećaji (depresija, distimija) i anksiozni poremećaji (panični poremećaj, genarealizovani anksiozni poremećaj). Depresija je jedan od najčešće dijagnostikovanih poremećaja kod pacijenata sa IBS-om. Procenjuje se da je prevalencija ovog poremećaja kod osoba obolelih od depresije pd 27-47,3% pa čak i 59%.

Savet pacijentima je da ne gube vreme. Kada se obave sva somatska ispitivanja i ne nađe razlog koji bi mogao da objasni simptome koje imaju treba da potraže pomoć psihijatra i da na taj način nastave rešavanje problema. U svakom slučaju treba da se pridržavaju saveta svoog izabranog lekara i da uzimaju propisanu terapiju-probiotike radi normalizovanja crevne mikrobiote i pridržavaju se odgovarajućeg higijensko dijetetskog režima.

Ne postoji određen lek za lečenje ovog poremećaja, terapija je simptomatska (probiotici). Međutim, kako su uzroci često psihološki, kao i zbog činjenice da su posledici IBSa anksioznost i depresivnost, važno je uključiti psihijatra u proces lečenja koji će proceniti neophodnost uvođenja antidepresiva iz grupe SSRI. Psihoedukacija je od velike važnosti-podrazumeva informisanje pacijenta o njegovom poremećaju-o uzrocima, simpomima, njihovm značenju, kao i opcijama lečenja. Psihoedukacija je važna za razvijanje odnosa poverenja između pacijenta i lekara, i može pomoći pacijentu da prekine mnogobrojna ispitivanja kao i nepotrebne terapijske procedure. 

Psihoterapija je svakako metoda izbora jer pomaže u boljem razumevanju simptoma i njihovom značenju za pacijenta. Pacijentki koji su fokusirani na telesni simptom imaju teškoća da prihvate da je u osnovi simptoma psihološki uzrok, što je donekle i razumljivo je telesni simptomi obezbeđuju određenu trostruku dobit:

–primarna dobit: razrešenje neurotskog konflikta koji je potisnut i daleko od svesnog što dovodi do rasterećenja emocionalnog naboja,

–sekundarna dobit: podsvesno ili potpuno svesno uživljavanje u stanje biti bolestan koje donosi privilegije u bračnom, profesionalnom i privatnom životu

–tercijarna dobit: saosećanja okoline, alibi za neuspehe na poslovnom i privatnom planu, jer se telesna bolest više vrednuje od psihičke.

Od psihoterapijskih metoda primenjuju se različite tehnike, a posebno psihoanalitička psihoterapija koju savetuje svetska gastroenterološka organizacija. 

Ukoliko kod sebe prepoznajete neki od simptoma ili kod nekoga vama bliskog po završenom somatskom ispitivanju potražite pomoć psihijatra da se oslobodite simptoma.